رحلة إلی رحاب الشریف الأکبر (کتاب)نام کامل کتاب «رحلة الی رحاب الشریف الاکبر شریف مکة المکرمة»، تالیف شارل دیدییه فرانسوی است که توسط محمد خیرالبقاعی به زبان عربی ترجمه شده است. این سفرنامه در شناخت احوال حجاز در اوائل نیمه دوم از قرن ۱۹ میلادی دارای اهمیت فراوان است. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ مشتمل بر مقدمه مترجم، ناشر و سیزده فصل است. مترجم در مقدمه مطالب ارزشمندی در رابطه با شرح حال نویسنده و اهمیت اثر و چگونگی ترجمه آورده است. ۲ - معرفی کتابدر کتبی که از سفرنامه‌های جزیرةالعرب نام برده‌اند، به این اثر مختصر اشاره‌ای شده که نام آنها در مقدمه مترجم ذکر شده است.دیدییه سفرش را در سال ۱۸۵۴ م/ ۱۲۷۰ ق از مصر آغاز نمود. در مقدمه ناشر آمده است که دیدییه در راه بازگشت به سرزمینش عبر اثینا با مردی انگلیسی آشنا می‌شود و سفر به جبل سیناء را به اتفاق او آغاز می‌کند. از آن جا قرار سفر به حجاز و ملاقات با عبدالمطلب بن غالب (شریف مکه مکرمه) گذاشته می‌شود. دیدییه مسیر سفرش را از قاهره به سویس ، و جبل سیناء ، دیر سانت کاترین، شهر طور سپس از دریای سرخ و جده و طائف - که در آن شریف مکه مکرمه عبدالمطلب بن غالب را ملاقات می‌کند- گزارش می‌دهد. سپس از ترک جده به ساکنین کرانه دریای سرخ خبر می‌دهد. ۳ - گزارش محتوا۱. فصلی از سفرنامه به اضراف و وهابییین و تاریخ و گرایش آنها در دعوت به وهابیت اختصاص دارد. در فصل هفتم از اشخاصی که در جده ملاقات کرده خصوصا والی عثمانی و خالد بن سعود و دیگران از نظامیان و تجار خبر می‌دهد. [۱]
رحلة إلي رحاب الشريف الأكبر، تعريب محمد خير البقاعى، ص۱۶۱.
۲.در فصل دوازده، با نام «بعض التاملات» از سفرش و صدقش در نقل اخبار و و بعضی از اجتماعات اعراب و اتراک را نقل می‌کند و می‌گوید: «بعضی از امت عرب حق دارند که می‌خواهند از اتراک خلاصی یابند؛ همان گونه که تمامی طوایف زیر سلطه آنها، چنین هستند». ۳. کتاب همچنین حاوی خاطرات ملاحظات شخصی دیدییه است که روزانه در اثناء سفر به رشته تحریر درآورده است. سفرنامه واقعی است و مانند بعضی از سفرنامه‌ها خیالی نیست و به گفته خود: «سفر را بدون اضافات و هیچ مبالغه‌ای نقل کرده است»؛ اما این بدان معنا نیست که او هیچ لغزشی نداشته، بلکه همانند سایر سیاحان غربی بعضا دارای افکار و دیدگاه‌های خاصی است که مورد پذیرش مسلمین نبوده و نیازمند تامل است. از جمله این موارد دیدگاه او درباره وهابیت است. او از محمد بن عبدالوهاب با عظمت یاد می‌کند که از فساد عقیده مسلمین محزون شده و دعوت به مبادی اصلی اسلام را آغاز کرده است. او نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و‌آله‌وسلّم را انسانی مانند دیگران دانسته و تقدیس و توسل به وی را ناروا می‌داند. او در ادامه عقاید وهابیت را برگرفته از قرآن معرفی می‌کند و همانند یک اسلام شناس به نقد و بررسی اعتقادات این فرقه ضاله می‌پردازد. ۴. اهمیت این اثر بدین لحاظ است که تصویر واضحی از حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در این مقطع از تاریخ که دارای منابع اندکی است، به دست می‌دهد. سفرنامه دارای معلومات جغرافیایی از اماکنی که دیدییه از آنها عبور کرده می‌باشد. او اماکن، بازارها، رودها، چاه‌ها و درختان را توصیف نموده است. بر آداب ، رسوم، لباس و مساکن مردم متمرکز شده است به گونه‌ای که جامعه شناسان و جغرافیدانان و دیگر دانشمندان از آن بهره‌ها خواهند گرفت. ۵. دیدار با اشخاص طراز اول از دیگر بخش‌های قابل توجه است: خالد بن سعود، عبدالمطلب بن غالب و دیگر اشراف، همچنین کونسول فرانسه و بریتانیا در جده و والی عثمانی احمد عزت پاشا یکی از رهبران ارتش ترک و نیز تجار هندی و اروپایی از جمله نام‌هایی است که از آنها یاد شده است. خواننده در سفرنامه، تحلیلی روشمند و روان از شخصیت این افراد- که به لحاظ اخلاق و منش و جامعه متفاوت هستند- ارائه می‌دهد. استشهادات دیدییه کتب مقدس عهد قدیم و جدید را خوانده است. ۶. او همچنین به اشعار و روایات ادبی لاتین و یونان و ادب فرانسه آگاهی داشته و کتاب‌های متفکرین و فلاسفه زمانش نیز واقف بوده است. از ادبیات عرب او بدون شک ترجمه هزار و یک شب را مطالعه کرده است. از سفرنامه‌ها به ویژه سفرنامه بورکهارت و سفرنامه تامیزییه را در مطالعات خود قرار داده است. او بر سفرنامه بورکهارت در بخشی که درباره اشراف و وهابیین نوشته است، اعتماد کرده است که مترجم به آنها در حاشیه کتاب اشاره کرده است. ۷. از دیگر نکاتی که توجه خواننده را به خود جلب می‌کند، تنوع مصادر است که نویسنده به بهترین وجه از آنها استفاده کرده و تنها به ملاحظات و برداشت‌های شخصی خود بسنده نکرده است. ۸. دیدییه در جاهای متعددی از کتاب تاکید می‌کند که سفرنامه او دارای اهداف سیاسی نیست. خواننده در وهله اول ممکن است که ادعای او را تصدیق کند؛ اما زندگی این مرد و اطلاعش بر حوادث مملکتی و اهتمامش به سیاست ، ارتباط قوی او با هویت مسیحیش، کراهت شدید نسبت به امپراتوری عثمانی که در برخی موارد به نژادپرستی تبدیل می‌شده است، برخلاف این را نشان می‌دهد. ۹. او از حوادث مهمی؛ مانند انقلاب دوم فرانسه در دسامبر ۱۸۵۱ م خبر می‌دهد که خود شاهد عینی این انقلاب بوده است. او از جنگ بین ترکیه و روسیه در بین سال‌های ۱۸۵۳- ۱۸۵۶ م خبر می‌دهد. او ورود فرانسه و برتانیا به این جنگ را برای تامین مصالح ترکیه و دور کردن روسیه از مناطق نفوذش می‌داند. این که آیا دیدییه از سوی نابلیون سوم امپراتوری فرانسه برای کشف منطقه حجاز مامور بوده است یا نه؟ از سؤالاتی است که پاسخ به آن را به محقیقین واگذار می‌کند. ۴ - وضعیت کتابدر ابتدای اثر دو مقدمه به قلم مترجم و ناشر آمده است. در پاورقی ارزشمند مترجم نیز آدرس مطالب، توضیح برخی اصطلاحات و اعلام و اماکن آمده است. در انتهای اثر فهارس اعلام، اماکن، مصادر و مراجع و مطالب ذکر شده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |